Cemaziyelevvel ayı ve “Cemaziyelevvelini Bilmek” deyiminin hikayesi

1444 Hicri yılının Cemaziyelevvel ayına girdik. Yeni ay (hilal) birkaç gündür yağmurlu Manisa semalarında bulutların arasından bir görünüp bir kayboluyor. İşte cemaziyelevvel ayının özellikleri ve “cemazülevvelini bilmek” deyiminin hikayesi…

Rebîülâhirden sonra, cemâziyelâhirden önce gelir. Türkçe’de cemâdilûlâ ve cemâdilâhire, daha yaygın olarak da cemâziyelevvel ve cemâziyelâhir şekillerinde kullanılan iki ayın Arapça’daki asıl adları cumâdelûlâ ve cumâdelâhiredir.

Ayrıca yılın beşinci ve altıncı ayları olmalarından dolayı cumâdelûlâya cumâdâ hamse, cumâdelâhireye cumâdâ sitte de denilmiştir. Cumâdâ “soğuk” ve “kurak” anlamlarına gelir. Söz konusu ayların isimleri değiştirildiği sırada şiddetli soğuk veya kuraklık hüküm sürdüğünden bu şekilde adlandırıldıkları rivayet edilir.

İslâm tarihinde cemâziyelevvel ve cemâziyelâhir ayları içinde birçok hadise cereyan etmiştir. Meselâ Hz. Ali cemâziyelevvelin sekizinde doğmuş, Cemel Vak‘ası bu ayın on beşinde olmuştur. Hz. Ömer cemâziyelâhirin altısında halife olmuş, Ca‘fer es-Sâdık bu ayın altısında, Hz. Fâtıma ise yirmisinde dünyaya gelmişlerdir. Araplar arasında cemâziyelâhirde pek çok olayın vuku bulduğunu ifade eden şöyle bir söz vardır: “Hayret verici pek çok olay cumâdâ ile receb arasında meydana gelir”

Kaynak: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi

“Cemaziyelevvelini Bilmek” deyiminin hikayesi

Cemaziyelevvel, Türkçe’de “cemaziyelevvelini bilmek” deyimi içinde bir kimsenin kısmen lekeli olan ve herkesçe bilinmeyen geçmişinden kinaye olarak kullanılır. Cemaziyelevvel Ayı özellikle çokça tövbe ve istiğfar yapılan aydır. Türkçemize de bir deyimle beraber kazandırılmış olup “Ben onun cemaziyelevvelini bilirim” ifadesi kullanılır. Hikayesi ise şöyledir: Arşiv müdürlüğünde çalışan bir zat günü ve ayı geçen belgeleri arşive kaldırır. Arşive kaldırılan evraklar ise rulo haline getirilir ve bez bir çuval içerisine konulurdu. Çuvalın üzerine ise hangi ay olduğu yazılırdı. O sıralarda ekonomik durumu kötüye giden çalışan elbise ihtiyacını karşılayamaz hale gelmiştir. Böylece arşivde belgelerin saklandığı bez çuvallardan bir kaçını evine götürerek hanımına elbise diktirmiştir. Fakat götürdüğü bu çuvallardan birinin üzerinde Cemaziyelevvel yazısı silinmemiş ve kalmıştır. Yağmurlu bir havada ise ince kumaşlarla giyinen o dönemin insanları yağmur yağmasıyla birlikte içerisinin görünmesi sebebiyle iç giyiminde Cemaziyelevvel yazısı belirmiştir. İnsanlar mahcup olmasın diye farkettirmese de zaman içinde ciddi bir zenginliğe erişen zat bir mecliste kendisini överken mecliste bulunanlardan bir tanesi gayet mütevazı bir şekilde “Efendi biz senin cemaziyelevvelini de biliriz” diyerek ince bir nüansla dokunmuştur. İşte bu sebeple bu ayın ismi de bu deyimle beraber Türkçemize kazandırılmıştır. Elbette ki bu deyimin bize kazandırmış olduğu kıssadan hisse olayı da vardır. Cemaziyelevvel ve Cemaziyelahir’den sonra gelen üç aylar vardır.